Áhættustýring

Í bankanum starfa nokkrar nefndir sem stýra áhættu. Áhættunefnd stjórnar bankans (BRIC) ber ábyrgð á eftirliti með áhættustýringarkerfi bankans, áhættuvilja og innramatsferli á eiginfjár- og lausafjárþörf. Eigna- og fjárhagsskuldbindinganefnd (ALCO), undir formennsku bankastjóra eða staðgengils hans, ber ábyrgð á umsjón með misvægi eigna og skulda; lausafjáráhættu, markaðsáhættu, vaxtaáhættu og eiginfjárstýringu. Fjárfestingaráð (UIC) tekur ákvarðanir um sölutryggingu og fjárfestingu. Hlutverk gagnanefndar (DC) er að tryggja að gögnum sé stýrt á viðeigandi hátt. Öryggisnefnd (SC) ber ábyrgð á öryggismálum bankans, bæði upplýsingaöryggi og raunlægu öryggi.

Í bankanum starfa þrjár lánanefndir: Lánanefnd stjórnar (BCC), sem tekur ákvarðanir um alla meiriháttar útlánaáhættu, lánanefnd Arion banka (ACC), sem starfar innan heimilda sem skilgreindar eru sem hlutfall af eiginfjárgrunni bankans, og útibúanefndir (RBC), sem hafa þrengri lánaheimildir. Starfræktar eru fimm verðmatsnefndir sem ætlað er að setja viðmið fyrir bankann við mat á tryggingum og yfirfara verðmat á verðbréfum í eigu bankans.

Helstu áhættuþættir bankans eru útlánaáhætta, lausafjáráhætta, vaxtaáhætta, samþjöppunaráhætta, áhætta tengd upplýsingatæknikerfum og viðskiptaáhætta. Í áhættuskýrslu bankans árið 2019 er fjallað ítarlega um áhættuþættina og stýringu þeirra.

Eiginfjárþörf 

Eigin fé bankans er ætlað að mæta áhættunni af óvæntu tapi sem getur orðið í starfsemi hans. Stærð eiginfjárgrunns bankans á að endurspegla áhættuna á hverjum tíma að teknu tilliti til mögulegrar óhagstæðrar framtíðarþróunar. Áhættan á efnahagsreikningi bankans er metin með útreikningi á svokölluðum áhættugrunni, þar sem eignir bankans eru áhættuvegnar. Bankinn notast við staðalaðferð sem er almennt ætlað að vera varfærnari en aðferðir sem byggja á innra mati. Eiginfjárútreikningar eru samkvæmt lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki og reglugerð nr. 233/2017 um varfærniskröfur vegna starfsemi fjármálafyrirtækja en með þeim eru tilskipun og reglugerð Evrópusambandsins um eiginfjárkröfur (CRD IV og CRR) teknar upp á Íslandi, en þær byggja á Basel III staðlinum. Ákvæði um lægri eiginfjárkröfu fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki hafði þó ekki verið tekið upp hér á landi í árslok 2019. Ákvæðið tók hins vegar gildi þann 1. janúar 2020 með gildistöku reglugerðar Evrópusambandsins um eiginfjárkröfur (CRR).

Eiginfjárgrunnur bankans var 173,0 milljarðar kr. í árslok 2019. Þar af nam almennt eigið fé þáttar 1 (CET1) 152,7 milljörðum kr. Bankinn gaf út víkjandi skuldabréf að andvirði 13,5 milljarða kr. á árinu 2019 og lauk þar með hagstæðri nýtingu á eiginfjárþætti 2 í eiginfjárgrunni bankans. Við útreikning á eiginfjárgrunni bankans þann 31. desember 2019 er dregin frá fyrirsjáanleg lækkun eigin fjár að upphæð 14,2 milljarðar kr. (leiðrétt fyrir eigin bréfum), sem er samtala arðgreiðslu og áætlunar um kaup bankans á eigin bréfum, hvort tveggja samþykkt af stjórn bankans.

Áhættugrunnur bankans var 719,8 milljarðar kr. í árslok 2019 og lækkaði um 76,9 milljarða á árinu. Lækkunina má að mestu rekja til minnkunar fyrirtækjalánabókar, sölu á hlutabréfaeignum og sölu á íbúðalánasafni fagfjárfestasjóðsins Arion Bank Mortgages Institutional Investor Fund. Eiginfjárútreikningar bankans byggja á stöðu samstæðu samkvæmt varfærniskröfum og taka ekki tillit til dótturfélaga í tryggingastarfsemi, en um þau gilda sérstakar gjaldþolskröfur. Meðaláhættuvog (áhættugrunnur sem hlutfall af heildareignum stöðu samstæðu) var 68.1%.

Eiginfjárhlutfall bankans í lok árs 2019 var 24,0% og hlutfall almenns eiginfjárþáttar 1 var 21,2%.

Til viðbótar við lágmarkseiginfjárkröfu samkvæmt reglum um varfærniskröfur, sem nefnist Stoð 1 (e. Pillar 1), metur bankinn viðbótareiginfjárþörf samkvæmt innramatsferli (e. Internal Capital Adequacy Assessment Process, ICAAP). Innramatsferlinu er ætlað að tryggja að bankinn búi yfir fullnægjandi áhættustýringarferlum og -kerfum til þess að greina, stýra og mæla heildaráhættu bankans. Matsferlið miðar að því að greina og mæla áhættu samstæðunnar út frá helstu áhættuþáttum, að meðtöldum þeim sem ekki er gert ráð fyrir í Stoð 1, og tryggja að samstæðan ráði yfir eigin fé til að mæta öllum áhættum í rekstrinum. Fjármálaeftirlitið (FME) hefur eftirlit með samstæðunni, tekur við upplýsingum um innra mat samstæðunnar á eiginfjárþörf og ákvarðar viðbótareiginfjárkröfu í kjölfar könnunar- og matsferlis (e. Supervisory Review and Evaluation Process, SREP). Sú eiginfjárþörf sem myndast vegna mats FME, til viðbótar við lögbundna 8% lágmarkseiginfjárkröfu undir Stoð 1, nefnist viðbótareiginfjárkrafa undir Stoð 2 (e. Pillar 2). Niðurstaða viðbótarkröfu fyrir Stoð 2, reiknuð út frá fjárhagsstöðu samstæðunnar í lok árs 2018, var 3,1% af áhættugrunni og miðar það við stöðu samstæðu án dótturfélaga í tryggingastarfsemi.

Samkvæmt lögum um fjármálafyrirtæki, nr. 161/2002 skal bankinn uppfylla samanlagða kröfu um eiginfjárauka en henni er ætlað að tryggja að bankinn viðhaldi lágmarks eigin fé þrátt fyrir alvarleg áföll. FME hefur tekið ákvörðun um eiginfjárauka í samræmi við tillögur Fjármálastöðugleikaráðs og hefur skilgreint Arion banka sem kerfislega mikilvæga fjármálastofnun á Íslandi. Samanlögð krafa vegna eiginfjárauka var 9,25% í lok árs 2019. Virkar eiginfjárkröfur vegna sveiflujöfnunarauka eru ákvarðaðar út frá vegnu meðaltali samsvarandi eiginfjárauka í þeim löndum sem skuldbindingar bankans ná til og vogin ákvarðast af hlutfalli útlánaáhættu í áhættugrunni. Kerfisáhættuaukanum er einungis beitt á innlendar áhættuskuldbindingar. Aðrir eiginfjáraukar eru verndunarauki og eiginfjárauki vegna kerfislegs mikilvægis. Samanlagður virkur eiginfjárauki fyrir bankann var 9,0% í lok árs 2019. FME tilkynnti á síðasta ári hækkun sveiflujöfnunarauka um 0,25% sem tekur gildi í febrúar 2020 og mun hækka samanlagðan virkan eiginfjárauka fyrir bankann í 9,2%.

Eiginfjárgrunnur samstæðunnar uppfyllir heildareiginfjárkröfu vegna Stoðar 1, Stoðar 2 og eiginfjárauka. Heildarkrafan, að teknu tilliti til hækkunar sveiflujöfnunarauka í febrúar 2020, er 20,3% af áhættugrunni og eiginfjárgrunnur telur alls 24,0% af áhættugrunni. Bankinn setur að auki innri varúðarauka sem er á bilinu 1-2% af áhættugrunni. FME getur einnig sett eiginfjárviðmið (Stoð 2G) umfram Stoð 1, Stoð 2 og eiginfjárauka á grundvelli niðurstöðu álagsprófa.

Sterkt safn íbúðalána með lágum vanskilum og góðum veðhlutföllum

Íbúðalán eru kjarnaafurð í vöruframboði Arion banka. Íbúðalánasafn bankans jafngildir 42% af heildarlánum í árslok og hefur þetta hlutfall aukist úr 12% frá því í árslok 2010. Lykillinn að þessum mikla vexti var yfirtaka bankans árið 2011 á íbúðalánasafni sem áður tilheyrði Kaupþingi og kaupum á lánasöfnum einstaklinga, en samhliða því hafa nýjar lánveitingar Arion banka til íbúðakaupa gengið vel. Bankinn hefur verið í fararbroddi á íbúðalánamarkaði, þar sem hann hefur m.a. boðið upp á óverðtryggð íbúðalán sem og stafrænar lausnir í íbúðafjármögnun. Í árslok 2019 voru óverðtryggð lán 39% af íbúðalánum bankans en önnur íbúðalán eru verðtryggð.

Gæði íbúðalánasafns bankans hafa aukist undanfarin ár með bættri veðstöðu og lækkun vanskila en síðastliðið ár jukust vanskil lítillega.

Út frá verðmæti íbúðalána í árslok 2019 voru 87% íbúðalána með veðhlutfall lægra en 80%. Til samanburðar var sama hlutfall lána svo vel tryggt í árslok 2018. Mikill meirihluti íbúðalána er til fjármögnunar fasteignakaupa á höfuðborgarsvæðinu, eða 69% að verðmæti.

Útlánasamþjöppun á einstök nöfn

Í árslok 2019 var ein áhættuskuldbinding til tengdra aðila, annarra en fjármálastofnana, hærri en 10% af hæfu fjármagni bankans (slíkar skuldbindingar kallast stórar áhættuskuldbindingar). Samtala áhættuskuldbindinga tengdra aðila að undanskildum lánum til fjármálastofnana sem eru hærri en 2,5% af eiginfjárgrunni hækkaði á milli ára, var 148% í árslok 2019, samanborið við 144% í árslok 2018.

Tryggingarþekja lána til viðskiptavina

Til tryggingar á lánum eru fasteignir einstaklinga og viðskiptahúsnæði algengust eða 78% af heildartryggingum. Einnig eru til tryggingar fiskiskip auk annarra áþreifanlegra verðmæta, s.s. verðbréfa og reiðufjár. Bankinn leggur mikla áherslu á utanumhald trygginga, þ.m.t. verðmat og miðlæga skráningu. Í árslok 2019 var heildarvirði lána til viðskiptavina 773.955 milljónir króna tryggt með tryggingum að heildarverðmæti 693.207 milljónir króna og er heildarveðþekja því 90%, en eins og fram kemur á neðangreindri mynd er veðþekja ólík milli atvinnugreina.

Gæði lánabókar aukast stöðugt

Bankinn skilgreinir vandræðalán sem lán í þriðja og efsta áhættuþrepi (e. stage) samkvæmt IFRS9 reikniskilastaðli. Hlutfall vandræðalána er nú 2,6% og stendur óbreytt milli ára, og þar af eru 27% þeirra lána í alvarlegum vanskilum en án varúðarniðurfærslu, sökum þess hversu vel þau eru tryggð.

Rekstraráhætta

Arion banki skilgreinir rekstraráhættu sem áhættu á beinu eða óbeinu tapi vegna ófullnægjandi innri verkferla, mannlegra mistaka, kerfismistaka eða vegna ytri atburða í rekstrarumhverfi, sem áhrif hafa á rekstur bankans. Bankinn skilgreinir m.a. lagalega áhættu, upplýsingatækniáhættu, líkanaáhættu og háttsemisáhættu sem hluta af rekstraráhættu.

Ábyrgð á stjórnun eigin rekstraráhættu liggur hjá sviðum bankans. Rekstraráhættudeild mótar aðferðir við stjórnun rekstraráhættu og veitir sviðum bankans bæði aðhald og ráðgjöf um greiningu, mælingu og eftirlit með rekstraráhættu. Meginaðferðir við stjórnun rekstraráhættu felast í ferlastjórnun, áhættugreiningu, eftirliti, frávikagreiningu og stöðugum umbótum.

Bankanum hefur tekist að draga umtalsvert úr hlutafjáráhættu síðustu ár með skipulagðri söluáætlun. Í byrjun árs 2016 var hlutur samstæðunnar í Bakkavör Group Ltd. seldur og við það varð staða bankans í hlutdeildarfélögum utan kjarnastarfsemi óveruleg. Bankinn seldi stöðu sína í drykkjarframleiðandanum Refreco á árinu 2018 og í Stoðum hf. á árinu 2019. Staða bankans í öðrum skráðum bréfum hefur minnkað töluvert á seinustu árum í kjölfar sölu eigna á markaði.

Hlutabréfastaða á veltubók eigin viðskipta og vegna afleiðuviðskipta var tiltölulega stöðug á árinu. Áhættustýring fylgist náið með áhættunni og hefur eftirlit með því að stöður séu innan heimilda og tryggingar séu til staðar.

Gjaldeyrisáhætta bankans felst í hættunni á að sveiflur á gengi íslensku krónunnar hafi óhagstæð áhrif á afkomu bankans. Gjaldeyrisójöfnuður samstæðunnar í lok árs 2019 var neikvæður um 9,9 milljarða kr. Bankinn notar afleiðusamninga að nokkru leyti til að verja sig gegn gjaldeyrisáhættu.

Hrein staða verðtryggðra eigna og skulda bankans var 88,9 milljarðar kr. í lok árs 2019 og er það samdráttur um 12 milljarða kr. frá árinu á undan. Lækkunin skýrist af uppgreiðslum verðtryggðra útlána, útgáfu verðtryggðra sértryggðra skuldabréfa og nýjum afleiðustöðum bankans.